Palamut (Sarda sarda) türünün boy/yaş ve üreme boyu parametreleri, boyutlarına göre isimlendirilmeleri, orkinos türlerinden ayrımları ve tebliğ üzerine;
Ağırlık ve boyutlarına göre Palamut olarak bildiğimiz tür 'Sarda sarda' bilimsel ismiyle anılır. Bu tür taksonomik olarak 'Yüzme kesesi olan, Kemikli balıklar, Işınlı yüzgeçliler (Actinopterygii)' sınıfı, 'Levrekgiller (Perciformes)' takımı ve 'Uskumru balıkları (Scombridae)' ailesi üyesidir. Türün üyesi olduğu 'Sarda' cinsinin sularımızda '1' türü kayda geçmiştir. Akademik yayınlarda bilimsel ismi (Scientific name) 'Sarda sarda (Bloch, 1793)' ve ingilizce ismi 'Atlantic bonito' olarak geçen bu türün, güncel 'Türkiye Deniz Balıkları Tübitak Listesi' ismi 'Palamut' olarak geçer. Bazı çalışmalarda da 'Palamutvonozu, Gaco, Vonoz, Çingenepalamutu, Palamut, Kestanepalamutu, Zindandelen, Torik, Sivri, Altıparmak, Peçuta, Bonito' ismi yaygın olarak kullanılır. Beş Yaşına (60 Aylık) ve 101 cm uzunluğa kadar varabilir, ayrıca 12-27 derecelik yarı tropikal iklim koşullarındaki suları sever.
Aç iken sürü halinde su üzerine yaklaşırlar, su üzerinde çırpınarak veyahut dalıp çıkarak hareketlilik gösterirler ve bu hareketliliğe balıkçılar arasında "oynak" adı verilir. Balık tok olduğunda 10-15 kulaç derinliklerde yine sürü halinde dolanırlar, yine bu derinlikte 2-10 mil açıkta üreme dönemlerini geçirir ve av verebilirler. Hızlı yüzücü bu balıklar 15 knot hıza varabilirler.
Tür kartını aşağıda paylaşıyorum.
Türün ilk olgunluk boyu ve yaşı üzerine yapılan bazı çalışmalar;
Özgür CENGİZ ‘in 182 numune üzerinde yaptıkları bir çalışmada (2012); türün “ilk olgun (immatür olmayan) yumurtaya sahip” dişi bireyleri ortalama ~45 cm TL (41.9 cm FL) ve “ilk olgun sperme sahip” erkek bireyleri ortalama ~38 cm TL (35.8 cm FL) olarak bildirilmiştir. (Cengiz (2012)) Aşağıdaki bu yayında 11/8. sayfadaki 5.tabloda cinsel olgunluk boyları ile ilgili yapılmış dünya genelinde kabul gören çalışmalar da görülebilir.
Abdullah Ekrem KAHRAMAN ve arkadaşlarının 212 numune üzerinde yaptıkları bir çalışmada (2014); türün “ilk olgun (immatür olmayan) yumurtaya sahip” dişi bireyleri ortalama ~45 cm TL (42,5 cm FL) ve “ilk olgun sperme sahip” erkek bireyleri ortalama ~39 cm TL (36.8 cm FL) olarak bildirilmiştir. (Kahraman et al.(2014))
Tüm bireyler için ilk cinsel olgunluk boyu ortalaması 41 cm TL (38 cm FL) ve olgunluk yaşı bir yaş ve üzeri olarak bildirilmiştir. (Rey et al. 1984; ICCAT 2003)
Türün ilk olgunluk boy/yaş ilişkisi ve göçleri üzerine yapılan bazı çalışmalar;
1958 Yılında “HİDROBİYOLOJİ ENSTİTÜSÜ TARAFINDAN YAYIMLANAN” Balık ve Balıkçılık dergisinin 6. Cilt ve 3. Sayısında Hidrobiyolog Güzide Türgan’ ın makalesinde 10-30 cm (Palamut vonozu (10-15 cm), Kestane palamudu (15-20 cm) ve Çingene palamudu (20-30 cm)) bireylerin 1 yaş altında olduğu, 30-40 cm (Palamut) bireylerin 1 yaşında, 40-50 cm (Zindandelen) bireylerin 1-2 yaş arasında, 50-55 cm (Torik) bireylerin 2 yaşında, 55-60 cm (Sivri (60-65 cm)) bireylerin 3 yaşında, 60-65 cm (Altıparmak (65-68,5 cm)) bireylerin 4 yaşında olduğu bildirilmiştir. Aynı tabloda 65 cm üzerindeki bireylerin Piçota olarak adlandırıldığı görülmektedir.
Güzide Türgan’ ın yaş/boy ve isimlendirme ile ilgili çalışması “Dr. Wilhelm Nümann” ın 1952 ve 1955 yıllarındaki çalışma ve paylaşımlarıyla da örtüşmektedir.
Özgür CENGİZ’ in 2012 yılında yaptığı çalışmada 11/5. sayfadaki 1.tabloda ortalama 40 cm (TL) bireylerin 1 yaşında, 55 cm (TL) bireylerin 2 yaşında ve 60 cm (TL) bireylerin 3 yaşında (Not: FL*1,07=TL) olduğu bildirilmiştir. Bu çalışmadaki veriler yukarıdaki daha eski çalışmalar yaş/boy ilişkisi olarak yine örtüşmektedir.
Palamut (Sarda sarda) türünün ağırlık ve boyutlarına göre isimlendirilmesindeki tutarsızlıklar;
Boyutlarına ve/veya ağırlıklarına göre palamut isimlendirmeleri "hala tartışma konusudur" ve bu sebeple bu makalemde isimlendirme konusunda girmeyeceğim. Çünkü geçmişten günümüze Karekin Deveciyan, Sıtkı Üner, Güzide Türgan, Wilhelm Nümann ve Ali Pasiner in “boy/isimlendirme ilişkisi paylaşımları” oldukça tutarsızlıklar içermektedir.
Ağırlığa göre isimlendirme yöntemi de mevcut olsa da, dünya çapında boy ilk referanstır. Aynı boydaki iki bireyden biri Karadeniz' de çok daha besili görülürken (%25-%40 daha kilo çeker) Ege ve Akdeniz' de durum tam tersi olabilir. Bu denizlerimizin besin zenginliği ile alakalı ve anavasya (anavaça)/katavasya (katavaça) göçlerine sebep olan bir durumdur.
Tebliğ üzerine;
Dikkatimizi çekmesi gereken çok önemli bir husus aslında şu ki; ilk üreme boyu 41 cm TL (38 cm FL) olan bu balığın son tebliğlerdeki yasal av limiti minimum 25 cm. ve balık daha üremeden avlanıyor. Kısacası Torik ve üzeri boylarda (ticari olarak) avlamak, türün verimliliği açısından önemlidir.
4/2 No’lu son güncel tebliğe istinaden amatör avcılıkta 01 Nisan - 14 Ağustos arasında av dönemi yasaktır..! Bu balığın avlanmasının amatör avcılar için serbest olduğu Nisan-Temmuz dönemlerinde yumurtalı bireylerin tüketimine itina ile yaklaşılmasını tavsiye ediyorum çünkü bilimsel yayınlarda yumurtalı dönemde "Ciguatera zehirlenmesi riski" bulunabilir.
Orkinos balıklarının Palamut (Sarda sarda) adı altında satılması problemi;
Bazı balıkhane tezgâhlarında Orkinos balığı yavruları Palamut adı altında satılıyor. Öncelikle araştırma ve bilgi amaçlı yaklaşan okuyucular; "Uskumru balıkları (Scombridae) Ailesi" içerisinde bulunan Orkinos ve diğer türlerimizi aşağıdaki linkten inceleyebilirsiniz.
http://turkiyedenizbaliklarivedenizbilimleri.blogspot.com.tr/search?q=scombridae
Uskumru balıkları (Scombridae) ailesi türlerin morfolojik (fiziki görünüm) yapısına göre birbirinden ayrımı için kullanılan pratik anahtarları aşağıdaki linkten görebilirsiniz.
Arşivimden buldum ekliyorum, bu tabloya bakarak ailedeki balıkların enine kesitine göre cinsini hatta türünü bile tespit edebilirsiniz. *Aşağıdaki çalışmada koyu renkler “beyaz etli kısım”, açık renkler de kan dolaşımının olduğu koyu kahverengi kısımları göstermektedir.
Uskumru balıkları (Scombridae) ailesi üyesi türlerin enine kesitleri ile ilgili yapılmış akademik bir yayında (Sharp & Dizon, 1978) her numune için üçer enine kesit yapılarak türlerin anatomik yapılarındaki farklar incelenerek ortaya konmuştur. Bu çalışmada her cins ve/veya türün soldan sağa doğru 1. Kuyruk sapı enine kesiti, 2. Vücut orta hizası enine kesiti ve 3. Vücut ön hizası enine kesiti çizim olarak paylaşılmıştır. "FAO - Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü" bu çalışmayı tür tayininde kullanılmak üzere paylaşmıştır.
Bilgilerinize,
