Balonbalığıgiller (Tetraodontiformes) Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Balonbalığıgiller (Tetraodontiformes) Hakkında Bilinmesi Gerekenler


Balon balıkları dendiğinde maalesef ki birçoğumuzun aklına “Balon balıkları (Tetraodontidae)” ailesinin türleri gelir ve bu türleri tüketmekten kaçınırız. Fakat tüketilmesi tehlikeli olan türler sadece bu aileye mensup türlerden ibaret değildir, çünkü Balonbalığıgiller (Tetraodontiformes) takımındaki bireylerde de aynı risk söz konusudur. Bu takımın sularımızdaki beş (5) aileye mensup tüm türleri (13 kayıtlı tür) sadece tuzlu sularda (saltwater %o >30 Gr/Lt Ref. FishBase) yaşayabilirler ve karnivor; hayvansal besinler (carnivore; mainly animals) ile beslenirler. Bu takımdaki türler ile ilgili bilgileri aşağıdaki blogdan görebilir ve tür kartlarını inceleyebilirsiniz.


http://turkiyedenizbaliklarivedenizbilimleri.blogspot.com.tr/search?q=Tetraodontiformes


Bu takımda “poisonous to eat (eti zehirli)” ve “reports of ciguatera poisoning (ciguatera zehirlenmesi riski)” olan türler bulunur, fakat aşağıdaki beş tür dışında kalan diğer sekiz türün tüketilmemesi sağlık için önemlidir. (Yapılan bilimsel araştırmalar balon balıklarının tetrodotoksin (TTX) adı verilen bir nörotoksin içerdiğini göstermiştir (Iverson ve Truelove, 1994))


Lagocephalus lagocephalus / Mavi Balon - poisonous to eat (Eti zehirli)
Lagocephalus sceleratus / Balon - poisonous to eat (Eti zehirli)
Balistes capriscus / Çütre, Çotira, Yasemin - reports of ciguatera poisoning (Ciguatera zehirlenmesine yol açabilir)
Diodon hystrix / Kirpi - poisonous to eat (Eti zehirli)
Mola mola / Ay, Pervane - poisonous to eat (Eti zehirli)


Balonbalığıgiller (Tetraodontiformes) Takımındaki Aileler, Türler, Kökenleri ve Sularımıza Girişleri;


Balon balıkları (Tetraodontidae) Lagocephalus lagocephalus / Mavi Balon - Atlantik-Akdeniz kökenlidir.
Balon balıkları (Tetraodontidae) Lagocephalus sceleratus / Balon - Hint-Pasifik kökenlidir.
Balon balıkları (Tetraodontidae) Lagocephalus spadiceus / Balon, Mavibalon - Hint-Pasifik kökenlidir.
Balon balıkları (Tetraodontidae) Lagocephalus suezensis / Balon - Hint-Pasifik kökenlidir.
Balon balıkları (Tetraodontidae) Sphoeroides pachygaster / Balon - Atlantik-Akdeniz kökenlidir.
Balon balıkları (Tetraodontidae) Torquigener flavimaculosus / Balon, Cüce Balon - Hint-Pasifik kökenlidir.
Balon balıkları (Tetraodontidae) Tylerius spinosissimus / Balon - Hint-Pasifik kökenlidir.
Çütre (Tetik) balıkları (Balistidae) Balistes capriscus / Çütre, Çotira, Yasemin - Atlantik-Akdeniz kökenlidir.
Dikenli çütre (Tetik) balıkları (Monacanthidae) Stephanolepis diaspros / Dikenli Çütre, Çütre, Çotira - Hint-Pasifik kökenlidir.
Kirpi balıkları (Diodontidae) Cyclichthys spilostylus / Kirpi - Hint-Pasifik kökenlidir.
Kirpi balıkları (Diodontidae) Diodon hystrix / Kirpi - Kozmopolittir. (Dünya genelinde dağılım gösterir.)
Pervane (Ay) balıkları (Molidae) Mola mola / Ay, Pervane - Kozmopolittir. (Dünya genelinde dağılım gösterir.)
Pervane (Ay) balıkları (Molidae) Ranzania laevis / Ay, Uzun Pervane - Kozmopolittir. (Dünya genelinde dağılım gösterir.)


Yukarıda görüldüğü üzere hem Balon balıkları ailesindeki (Tetraodontidae), hem de Balonbalığıgiller (Tetraodontiformes) takımındaki bireyler sadece “Hint-Pasifik kökenli” değildir, “Atlantik-Akdeniz kökenli” birçok türümüz de bulunmaktadır.


- “Atlantik-Akdeniz (Atlanto-Mediterranean)” Kökenli türler;


Sularımızdaki “Atlantik-Akdeniz” kökenli türler; Atlantik okyanusu ve/veya Akdeniz havzası içerisinde popülasyon artışı sağlamış veya bu bölgeden diğer habitatlara yayılmıştır.


- “Hint-Pasifik (Indo-Pacific) (ve/veya Kızıldeniz göçmeni)” Kökenli balıkların sularımıza girişi;

Sularımızdaki “Hint-Pasifik” kökenli türler; Hint okyanusu ve/veya Pasifik okyanusu (Büyük okyanus) içerisinde popülasyon artışı sağlamış veya bu bölgeden diğer habitatlara yayılmıştır. Fransız diplomat ve mühendis "Ferdinand Marie Vicomte de Lesseps" tarafından 1854 yılında proje halinde sunulan, yapımına 25 Nisan 1859 yılında başlanan ve yapım aşaması 10 yıl süren, 17 Kasım 1869 tarihinde İsmail Paşa tarafından açılışı yapılan ve Akdeniz ile Kızıldeniz' i birbirine bağlayan Süveyş Kanalı sayesinde olmuştur. Kanalın açılmasıyla birlikte Akdeniz, dünyada insan müdahalesinden kaynaklanan en büyük ekolojik değişimlerden birine sahne olmuştur. ** (06 Ağustos 2015 tarihinde bu kanala dahil edilen paralel bir kanal daha resmen faaliyete geçmiştir.)


Bitkisel veya hayvansal olsun çeşitli canlıların Akdeniz' e geçişi ve dolayısıyla ülkemiz denizlerinin fuana ve florasındaki değişim/gelişim, "hidrolojik su kütlesi etkileşimleri (sudaki akıntı ve yer değişimleri)" veya “çeşitli deniz taşıtlarıyla istem dışı bir şekilde sintine/balast suyu” sebebiyle gerçekleşmektedir. Dolayısıyla sularımızdaki “Hint-Pasifik” kökenli türlerin hepsinin Süveyş Kanalı üzerinden geldiğini düşünmek yanlış olur. (Kızıldeniz, Hint veya Pasifik okyanuslarından herhangi birinde seyretmiş bir deniz taşıtının “sintine/balast” suyuna karışmış Hint-Pasifik” kökenli bir tür (ve/veya türün larvası) Atlantik (Atlas) okyanusu üzerinden bu deniz taşıtının Akdeniz’ e girmesiyle ve bu “sintine/balast” suyunu sularımıza boca etmesiyle de gelmiş olabilir.)


Denizlerimizdeki balıkların zoocoğrafik kökenleri (orijinleri) ile ilgili daha detaylı bilgiye ulaşmak isteyenler, bloğumuzda geçen sene yayımlamış olduğum aşağıdaki makaleyi inceleyebilirler.


http://turkiyedenizbaliklarivedenizbilimleri.blogspot.com.tr/2015/04/denizlerimizdeki-balklarn-zoocografik.html


Zehirlenme Tipleri ve Etkileri;


* Poisonous to eat: Eti zehirli olarak tanımlananlar yumurtalıkları, karaciğeri, yumurtaları ve/veya etindeki “Tetrodotoksin” içeriği nedeniyle her zaman zehirlidir. (Tetrodotoksine bağlı “Puffer balık zehirlenmesi” vakası yaşanabilir.)
* Ciguatera poisoning: Zehirli mikroorganizmaları tüketen canlıların yenmesi sonucu ortaya çıkan besin zehirlenmesidir, mevsimsel veya yerel olabilir ve hayvanın beslenmesine göre değişkenlik gösterir. (Ciguatoksinlere (Ciguatoksin, Maitotoksin, Skaritoksin vb.) bağlı “Ciguatera zehirlenmesi” vakası yaşanabilir.)


* Tetrodotoksin (TTX); Tetrodotoksin bilinen en güçlü deniz kökenli organik zehirdir. (Hwang ve Noguchi, 2001; Fernández-Ortega vd., 2010) Kimyasal formülü C11H17N3O8 ve evrensel adlandırılması TTX olarak kabul edilmiştir. (Miyazawa ve Noguchi, 2001; Hwang ve Noguchi, 2007) TTX siyanüre oranla 1.200 kat etkili (Nader et.al, 2012), beyin ve sinir sistemini etkileyen (nörotoksik) bir zehirdir. İnsanı etkilediğinde sinir sistemi felç olur, organ yetersizlikleri ve/veya organlarda pasifize durumu hâsıl olur, bu sebeplerle kişi yavaş yavaş ölür. Mortalitesi (ölüm oranı) oldukça yüksektir (% 50) ve bu toksinin toplam 1miligram’ ı insan için öldürücü dozdur. (Terzi, 2008 ; Deniz Ürünlerine Bağlı Zehirlenmeler ve Etkileri) Ölüm genelde 6 ila 24 saat içerisinde gerçekleşmektedir. (Noguchi ve Ebesu., 2001) Hasta eğer 24 saat içerisinde solunum yetmezliğinden ölmezse herhangi bir kalıntı olmaksızın iyileşmektedir. (Noguchi ve Ebesu., 2001; Hwang ve Noguchi, 2007) TTX zehirlenmelerinde bilinen bir antidot ya da antitoksin olmaması ve tedavi prosedürü olmadığı için zehirlenme vakaları genellikle ölümle sonuçlanmaktadır (Hwang ve Noguchi, 2007). Hiçbir panzehiri olmayan TTX tüketiminden kaynaklı zehirlenmelerde, hastaya tek yapılabilecek destekleyici tedavidir. (Narahashi., 2001; Noguchi ve Ebesu. 2001; How, 2003; Chamandi vd, 2009; Kheifets vd., 2012)


* Ciguatoksin; Beyin ve sinir sistemini etkileyen en güçlü (nörotoksik) zehirdir. İnsanı etkilediğinde kaslarda karıncalanma, ağrı, yanma ve uyuşma olur, kalp ve akciğer kaslarındaki etki ciddi dereceye varır ise ölüm gerçekleşebilir. Mortalite (ölüm oranı) oldukça düşüktür % 0,1’ dir ve bu toksinin toplam 1mikrogram/kg’ ı insanda ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Etkiler bir hafta (genellikle 1-2 gün) sürer, bazı ciddi vakalarda etkiler aylarca sürebilir ve kendiliğinden tekrarlayabilir. (Terzi, 2008 ; Deniz Ürünlerine Bağlı Zehirlenmeler ve Etkileri)


SONUÇ;


Tüketilebilse de tüketilmese de HİÇBİR TÜRÜ ÖLDÜRMEYE HAKKIMIZ YOK, bu kıyı balıkçısının kaya balıklarını öldürmesinin yanlışlığı ile aynı yanlışlıktır. (Tatlı sudaki İsrail sazanı veya denizdeki bir gümüş balığı türü istilacı türdür, o türlerin durumu farklı değerlendirilmeli..)

Kelebek ve arılar dahi ekosistemden alınsa, dünya üzerinde bitki florası yok olmaya yüz tutardı, bir canlının “ekosisteme faydalı olmadığını” hatta “ekosistem için tehlikeli, zararlı olduğunu” belirtmek birçok akademik araştırma gerektirirken, bizler kişi olarak bu ön yargıda olmamalıyız..

Son olarak şu uyarılarda bulunmak istiyorum. Bu balığı öldürmeyin, eğer öldürdüyseniz “SADECE DENİZE GERİ ATINIZ” çünkü karadaki her canlı için kediler, köpekler, kuşlar, böcekler aklınıza hangi hayvan gelirse hepsinin ölümüne neden olabilir. En tehlikeli yeri yumurtalıkları, karaciğeri ve yumurtalarıdır. Siyanürden yüzlerce kat etkin bir “nörotoksin” içerir. İnsanı etkilediğinde “sinir sistemi felç olur, kişi yavaş yavaş ölür. Antidotu olmadığından, bu zehirlenme ile karşılaşılırsa kurtulma olasılığı oldukça düşüktür.


EĞER BU BALIKLARIN ÖLÜSÜNÜ GÖRÜRSENİZ DENİZE ATINIZ, ÇÖPE ATMAYINIZ.


Dipnot: Her balon balığından “FUGU” yemeği yapılmaz, insanlar daha bu balığı tanımamaktadır. Önümüzdeki senelerde tüketimi ile ilgili yeni çalışmalar yapılacak ve antidotu (veya yöntemi) geliştirilecek bu balıklar da tüketilebilir hale geleceklerdir.


Gelecekte Tetrodotoksin (TTX);


Balon balıklarının toksisitesi ile ilgili toksin araştırmaları Akdeniz‘de kısıtlı düzeydedir, sadece L. sceleratus türü balon balıklarının toksisitesi araştırılmıştır. L. sceleratus türü balon balıklarında özellikle gonad ve karaciğerdeki TTX içeriğinin fazla olduğu ve bu türün toksik bir balık türü olarak kabul edilmesi gerektiği bildirilmiştir (Rodriguez vd., 2008, Katikou vd., 2009, Rodriguez vd., 2012; Köşker, 2014)


Çin Halk Cumhuriyeti‘nde terminal kanser hastalarında ağrı kesici olarak medikal kullanımı mevcuttur (Saoudi vd., 2010). TTX‘in sinirsel iletim üzerine olası engelleyici etkisi nedeniyle özellikle anestezi alanında yeni ilaçlar için olası bir kaynak durumundadır (Schwartz vd., 1998). Hagen vd., (2008) tarafından yapılan çalışmada TTX‘in aneljezik etkisinden yararlanarak orta ve ileri düzey kanserli hastalarda ağrıları azaltmak için kullanılmış, kanserli hastalarda ağrıları azalttığını tespit etmişlerdir. Tavşanlar üzerine yaptıkları çalışmalarda TTX kullanarak korneada uzun süreli lokal anestezi etkisi oluşturmayı başarmışlardır. Biyolojik önemi ve nörofizyolojik etkisi hususunda hala çok sayıda çalışma yapılan TTX, gelecekte önemli bir anestezik ilaç olarak kullanılabilir (Hwang ve Noguchi, 2007)


TTX‘in ilaç sanayinde artan önemi, TTX elde etme yöntemlerini öne çıkarmıştır. TTX üç yolla elde edilebilir (Yu, 2008). Bu yöntemlerin ilki balon balıklarından izolasyondur. Balon balıklarından TTX ekstraksiyonu ile ilgili alınmış çok sayıda patentler mevcuttur. Ancak az miktarda TTX izolasyonu için çok miktarda ovaryum kullanma zorunluluğu ve toksinin mevsimsel dalgalanması bu yöntemleri maliyetli hale getirmektedir (Yu, 2008). Çok miktarda balık kullanılması balon balıkların yerli türleri arasında olduğu ekosistemlere zarar verebilir. Balon balıklarından izolasyonun yanı sıra diğer yöntemler ise, bakteriyel biyosentez ve kimyasal sentez yöntemlerdir. Ancak mikrobiyal biyosentez, hem az miktarlarda yapılabilmekte, hem de üretim mekanizması hala tam olarak aydınlatılamamış bir yöntemdir. TTX molekülünün kimyasal sentezine yönelik çalışmalar ise uzun zamandır üzerinde çalışılan bir alan olmakla beraber ilk olarak 1972 yılında Kishi tarafından sentetik TTX molekülü üretim metodu geliştirildiği bildirilmiştir (Nishikawa ve Isobe, 2013). Ancak TTX molekülünün kimyasal sentezi henüz üretim aşamasına getirilememiş, bu alanda çalışmalar sürdürülmektedir. (Köşker et.al 2015)


Bu balıkların öldürülmesinin değil, uzun vadede tetradotoksin çalışmaları sonucunda tüketime açık olabilmesi adına çalışmalar olduğu aşağıdaki çalışmanın 35/27 ve 35/28. sayfalarında önerilmiştir.


http://acikerisim.selcuk.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/123456789/674/393004.pdf.pdf?sequence=1


TTX Hakkında diğer bilgiler için bkz.

http://egejfas.org/pdf/2015-1/egejfas.2015.32.1.03.pdf


Bilgilerinize,

Saygılarımla,