IUCN Kırmızı Listesi (© Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği)
Sularımızda bulunan balıklar
ile ilgili olarak gerek yaşam dengesi, gerek avcılık ve gerekse ekonomik değeri
olan balık türlerinin popülasyonu (nüfusu/stokları) ile ilgili olarak birçok
akademik araştırma yapılmaktadır. Bu çalışmalar bireysel akademik araştırmalar
ile başlar, üniversite seviyesinde araştırmalar ile birleştirilebilir ve
akabinde bu araştırmaların küresel boyutta (Dünya çapında) değerlendirilmesi en
önemli konulardan biridir. İşte IUCN 'in araştırma alanlarından biri de budur
ki, akademik anlamda yapılan çalışmaları hem bireysel bazda, hem de üniversite
bazında değerlendirir. Kendi bünyesindeki bilim adamlarının verileri ile
analizler yaparak, bölgesel (bölgeye has (endemic), yerel (native)) ve küresel
olarak değerlendirerek türlerin popülasyonu (nüfusu/stokları) ile ilgili
olarak kritik değerlendirmeler yapar ve bunu yayınlar.
IUCN Kırmızı
Listeleri "Bern Sözleşmesi" (Avrupa’nın Yaban Hayatı ve
Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi) hükümleri uyarınca oluşturulur. “Avrupa
Birliği” ve “Birleşmiş Milletler” ülkelerinde "Bern Sözleşmesi" hükümlerine
riayet zorunludur. “Bern Sözleşmesi” 19 Eylül 1979 tarihinde Bern’de
imzalanmış olup bu Sözleşme, 09 Ocak 1984 tarih ve 84-7601 sayılı Bakanlar Kurulu
Kararı ile onaylanarak 20 Şubat 1984 tarih ve 18318 sayılı Resmi Gazete’ de
yayımlanmıştır.
Sözleşmenin amacı, yabani
flora ve faunayı ve bunların yaşama ortamlarını muhafaza etmek, özellikle
birden fazla devletin işbirliğini gerektirenlerin korunmasını sağlamak ve bu
işbirliğini geliştirmektir.
Yaban flora ve faunanın
korunması ve gelecek nesillere aktarılması gerekli estetik bilimsel, kültürel,
rekreasyonel, ekonomik ve özgün değerde doğal bir miras olduğunu takdir ederek
ve iyolojik dengenin devamlılığında yabani flora ve faunanın oynadığı temel
rolü bilerek, yabani flora ve faunanın birçok türlerinin ciddi biçimde
tükenmekte olduğu ve bazılarının yok olma tehlikesine maruz olduğunu da
kaydederek, yabani flora ve faunanın korunmasında, hükümetlerin ulusal amaçları
ve programlarında dikkate alınması ve özellikle göçmen türlerin korunmasında
uluslararası işbirliğinin gerekliliğini takdir ederek, bu sözleşme kabul
edilmiştir. (19 Eylül 1979)
Ülkemiz sularındaki balıklar ve balıklar ile ilgili olarak yapılan çalışmalar da IUCN' in ve “Bern Sözleşmesi” nin koruma statüsü kapsamında bulunmaktadır, işbu sebepledir ki ülkemiz sularının da içerisinde bulunduğu "Akdeniz Deniz Fuanası" ile ilgili olarak IUCN' in yaptığı araştırma ve paylaştığı yayınlar son derece önem arz etmektedir.
Bu yayınlar da referans
olarak kabul edilerek yine Türkiye' de akademik çalışmalarda kullanılmaktadır,
işte bu şekilde bir araştırma döngüsü ağı kurulmuş olur. Her ülkenin kendi
idari yürütme organları, çevre bakanlıkları, denizcilik bakanlıkları, tarım
bakanlıkları, çevre örgütleri gibi organlar da bu çalışmaları referans olarak
kabul ederler ve ülkeler kendi sınırları içerisinde bulunan iç sularda, göl,
baraj, akarsu, deniz ve okyanus ekosistemlerinde popülasyonu
(nüfusu/stokları) tehlike altında olan veya tehlike altına girmek üzere olan türleri
korumak adına çeşitli yönetmelikler ve tebliğler çıkarırlar.
Ülkemizde ister amatör olsun, ister profesyonel olsun "Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Tebliğler" yayınlanır ve belirli zaman aralıklarında bu tebliğler güncellenirler. İşte bu tebliğlerde referans olarak alınan çok ciddi bir konudur IUCN Kırmızı Liste 'si (IUCN Red List).
Ülkemizde yetkili mercilerin
bile balıklar ile ilgili yapılan bazı araştırmalardan bihaber olması,
akademisyenlerin yaptığı çalışmaları, biz araştırmacıları, ister profesyonel ve
ister amatör olsun balıkçıları ve denizcileri de konuya daha hassas yaklaşmamız
gerekliliği konusunda oldukça dizginlemektedir. Ülkemizde özellikle son
yıllarda insanlar bu tip konularda oldukça araştırmacı ve bilinçli bir kimlik
kazanmaya başlamışlardır ve bu son derece önemli, aynı zamanda oldukça
sevindirici bir konudur.
Fakat konu hakkında yapılan
bazı araştırmalar internet ortamında tutarsızlıklar sergilemektedir. Bunun hiç
süphesiz ki ilk nedenlerinden biri, yayını yapan site, blog veya grup kurucu
ve/veya üyelerinin akademik çalışmalara olan hakimiyetindeki yetersizliktir.
Tutarsızlıklara sebep olan bir diğer husus ta bu yayıncı kişilerin bazılarının
veya birçoğunun bilgisayar ortamındaki yetkinliklerinin kısıtlı olması
sebebiyle yapmış oldukları paylaşımların hatalı olabilmesi, eksik olabilmesi,
aynı zamanda da yapmış oldukları yayınların güncelliğini yitirmiş
olabilmesidir.
İşte bu gibi sebeplerle
genellikle bloglarda veyahut forumlarda hatalı, güncel olmayan ve hatta eksik
birçok "Kırmızı Liste" uyarısı bulunmaktadır. Bu önemli konunun bu
muammadan çıkması adına, ülkemiz denizlerinden Akdeniz, Ege,
Marmara, Karadeniz balık türlerini büyük ölçüde kapsayan
"Akdeniz ve Avrupa deniz balıklarını" hem denizlerle de ilişkili
olduğundan dolayı "Akdeniz havzası tatlısu balıklarını" detaylı
inceleme altına aldık.
IUCN çalışmalarında,
Kızıldeniz (ve/veya Hint Okyanusu) göçmeni bazı türler ile ilgili yayınlarda eksiklikler ve yetersiz
veriler bulunmaktadır. Kızıldeniz (ve/veya Hint Okyanusu) göçmeni balıkların sularımıza girişi 17
Kasım 1869 tarihinde açılan ve Akdeniz ile Kızıldeniz' i birbirine bağlayan Süveyş
Kanalı sayesinde olmuştur. Bu türlerin sularımızdaki bazı
bireyleri tehdit altında olmasına karşın "Kızıldeniz (ve/veya Hint Okyanusu) kökenli"
olmasından dolayı (Ör: Himantura uarnak) aşağıda paylaştığım listelerde yer
almamaktadır. Ülkemiz sularında bulunan Kızıldeniz (ve/veya Hint Okyanusu) göçmeni balıklar ile ilgili
çalışma ayrıca mercek altına alınmıştır.
Özetle aşağıda IUCN tarafından yayınlanmış bilgilere
istinaden korunmaya ihtiyacı olan türlerin avcılığından oldukça kaçınmalı
veyahut yumurtlama dönemlerine dikkat etmeliyiz. Aksi takdirde tehlike altındaki
bazı türlerin soyunun bölgesel, yerel veya küresel olarak tükenmesi an
meselesidir. Son yapılan 2011 yılına ait çalışmalara göre "güncel"
kırmızı listelere türkçe olarak aşağıdaki kısa yollardan ulaşabilirsiniz.
IUCN Kırmızı Liste "Birleştirilmiş Tür Listesi 2011"
Bern Sözleşmesi"'ni aşağıdaki dosyadan inceleyebilir ve indirebilirsiniz..
Bern Sözleşmesi"'ni aşağıdaki dosyadan inceleyebilir ve indirebilirsiniz..
Saygılarımla..
Soner ALPAY
